Remediacja gruntu

Im później reagujemy po niekontrolowanym wycieku, tym zanieczyszczenie staje się bardziej rozległe. Jak wiadomo koszty likwidacji zanieczyszczenia bardziej zależą od objętości zanieczyszczonej gleby niż od ilości produktu jaki się do niej dostał.  Dużo zależy również od ścieżek transportu i potencjalnych odbiorców zanieczyszczeń. Działania naprawcze w przypadku szybkiej reakcji po niekontrolowanym wycieku  substancji powodującej ryzyko mogą ograniczyć się do 50 tys. złotych. Ta cena to głównie koszt utylizacji gleby i ziemi zanieczyszczonej substancjami ropopochodnymi. Koszt remediacji gruntu na niezbadanym terenie z długą historią może nawet przekraczać wartość działki, na której  znajduje się zanieczyszczenie. W zależności od historii działalności na danym terenie można się też spotkać z innymi bardziej kłopotliwymi zanieczyszczeniami.
 

Przed przystąpieniem do procesu remediacji terenów zanieczyszczonych wykonujemy dokładne badania gleby zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U.2016 nr 1395) i na ich podstawie tworzymy „Projekt planu remediacji”  tzw. Remediation Action Plan.

 
Następnie w imieniu naszych Klientów dokonujemy wszelkich uzgodnień administracyjnych i technicznych związanych z prowadzeniem prac remediacyjnych. W trakcie prowadzenia procesu remediacji sprawujemy ciągły nadzór nad postępem prac, na bieżąco pobierając próby gruntu i wody dla weryfikacji osiąganego przez nas celu.

Remediacja gruntu - co powinieneś wiedzieć?

Pracę nad inwestycją wypada zacząć od podstaw - remediacja gruntu to proces przywracania powierzchni ziemi naturalnych właściwości. Jak zacząć remediację? Komu powinno zależeć na jej wykonaniu? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą się w poniższym artykule.

Remediacja - informacje ogólne

Remediacja gruntu to działania podjęte w celu usunięcia bądź zmniejszenia ilości zanieczyszczeń powierzchni ziemi, występujących w wyniku działalności człowieka. Pojęcie remediacji gruntów odnosi się do gleby, ziemi oraz wód gruntowych, choć obejmuje węższy zakres działań niż rekultywacja. W polskim prawie ochrony środowiska remediacja terenów zanieczyszczonych to "poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile jest to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu (...)" (ustawa Prawo ochrony środowiska). W przypadku badań potrzebnych do przygotowania planu remediacji to należy je przeprowadzić zgodnie z Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Niezbędne jest też, aby pobór próbek był akredytowany.

W niektórych przypadkach o konieczności wykonania remediacji terenu możemy się przekonać gołym okiem (jak w przypadku wycieków substancji oleistych do wód gruntowych lub substancji niebezpiecznych zalegających na ziemi, o barwie z nią konstrastującej), w innych decyduje o niej wynik badań zanieczyszczeń terenu. Polskie prawo nie nakłada obowiązku badania zanieczyszczeń gruntu, jednak w interesie właścicieli pól, nabywców i kupujących, a także przedsiębiorców i inwestorów, jest sprawdzenie aktualnych właściwości powierzchni danego terenu. 30 IV 2007 roku weszło w życie unijne rozporządzenie, które można podsumować słowami "zanieczyszczający płaci". Wszystkie zanieczyszczenia dokonane przed tą datą lub wynikające z działalności zakończonej do tego dnia, a także wszelkie zanieczyszczenia spowodowane przez emisje lub zdarzenia, od których minęło ponad 30 lat, to "zanieczyszczenia historyczne". Przez historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi rozumie się zanieczyszczenie powierzchni ziemi, które zaistniało przed dniem 30 kwietnia 2007 r. lub wynika z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r., a także szkodę w środowisku w powierzchni ziemi w rozumieniu art. 6 pkt 11 lit. c ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1789, z późn. zm.), która została spowodowana przez emisję lub zdarzenie, od którego upłynęło więcej niż 30 lat.

Remediacja

Konieczność wykonania remediacji gruntu zależy od wyników badania zanieczyszczeń przeprowadzonego przez firmę specjalizującą się w badaniach powierzchni ziemi. Gdy analiza próbek wskazuje na zanieczyszczenie gruntu przez substancje szkodliwe (np. pozostałe po działalności fabryki produkującej opony samochodowe), należy przeprowadzić remediację. Jak przebiega proces remediacji? Istnieją różne metody remediacji gruntu:

1. fizyczne - należą do nich m.in. sortowanie, elektrooczyszczanie, ekstrakcja, stosowanie barier;
2. chemiczne - to m.in. hydroliza, stabilizacja/immobilizacja, dehalogenacja, przemywanie gleby;
3. elektrochemiczne;
4. termiczne - odparowanie, spalanie, zeszklenie;
5. biologiczne - takie jak bioremediacja, fitoremediacja czy entomoremediacja.

O remediacji gruntu można mówić również zależnie od miejsca jej wykonywania, dzieląc metody na in situ i ex situ. Remediacji in situ dokonuje się w miejscu występowania zanieczyszczenia, bez konieczności przemieszczania gruntu. To remediacja gruntu dokonywana np. miejscowo, poprzez wybieranie zanieczyszczonych partii gruntu. W remediacji in situ skuteczne są m.in. metody biologiczne (bioremediacja, fitoremediacja), metody fizyczne (takie jak ekstrakcja parowa/napowietrzanie, stosowanie barier, elektroremediacja) bądź metody chemiczne (przemywanie gleby, stabilizacja/immobilizacja). Proces remediacji ex situ odbywa się natomiast poprzez wymianę skażonego gruntu - odwiezienie go na miejsce składowania lub oczyszczania.

W remediacji ex situ również stosuje się metody biologiczne (bioremediację, kompostowanie, bioreaktory/landfarming), metody fizyczne (takie jak spalanie, desorpcja termiczna, ekstrakcja parowa z gleby czy zautomatyzowana segregacja gleby) lub metody chemiczne (np. dehalogenację, stabilizację, ekstrakcję rozpuszczalnikową, chemiczne oraz fotochemiczne utlenianie). Wymienione wyżej metody mogą się łączyć i uzupełniać, zależnie od rodzaju i obszaru zanieczyszczenia. Z największą korzyścią dla środowiska łączy się stosowanie metod biologicznych, które polegają na przyspieszeniu i optymalizacji naturalnych procesów rozkładu mikrobiologicznego, zachodzącego w środowisku. (źródło: A. Wolniewicz, J. Czechowski, R. Kaliszewski, R.Marecik Przegląd metod remediacji i praktyczne zastosowanie bioremediacji w likwidacji zanieczyszczeń węglowodorami [w:] "Inżynieria ekologiczna" Volume 19, Issue 5, October 2018, pages 47–52) Dla przykładu: fitoremediacja to technologia, wykorzystująca do procesu oczyszczania powierzchni ziemi rośliny wyższe, w której obrębie stosuje się fitoekstrakcję, fitostabilizację, fitodegradację, fitowolatylizację i fitofiltrację, bazujące na zdolności roślin wyższych do pobierania nagromadzonych w glebie lub wodach gruntowych zanieczyszczeń poprzez system korzeniowy, i transpiracji bądź translokacji ich do innej formy lub lokalizacji. Do biologicznych metod remediacji należy również zalesianie terenu, reintrodukcja poszczególnych gatunków lub tworzenie nowych zbiorowisk roślinności.

Remediacja - definicja

Korzenie remediacji gruntu w polskiej rzeczywistości nie sięgają głęboko. Lata 90. XX w. to czas kształtowania się nowego, postkomunistycznego porządku na fundamencie własności prywatnej. Jednostki Armii Radzieckiej pozostawiły po sobie hektary zanieczyszczonych działalnością przemysłową gruntów, z którymi należało "zrobić porządek". W polskim ustawodawstwie brakowało jasnych przepisów co do odpowiedzialności za zanieczyszczenie terenu prywatnego. Kierowano się zasadą, że ziemię należy poddać oczyszczaniu "i już". Wraz z napływem do Polski kapitału zagranicznego pojawiły się nowe, umowne reguły oczyszczania - zazwyczaj opierające się na wymaganiach wewnętrznych korporacji. Odpowiedzialność za szkodę w środowisku uregulowały w naszym kraju przepisy unijne, które weszły w życie z dniem 30 kwietnia 2007 roku w postaci dyrektywy. Wraz z nowym prawem pojawiło się pojęcie "zanieczyszczenia historycznego". Z kolei w lipcu 2014 r. polski rząd zatwierdził ustawę o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, wprowadzając do polskiego prawa oficjalną definicję remediacji, która brzmi: "rozumie się przez to poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile jest to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu; remediacja gruntu może polegać na samooczyszczaniu, jeżeli przynosi największe korzyści dla środowiska;". W treści ustawy dopuszczone są następujące sposoby przeprowadzenia remediacji:

1. usunięcie zanieczyszczenia, przynajmniej do dopuszczalnej zawartości w glebie i w ziemi substancji powodujących ryzyko;
2. inne, niż wskazany w pkt 1, prowadzące do usunięcia znaczącego zagrożenia dla zdrowia ludzi i stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile jest to możliwe, planowanego sposobu użytkowania terenu, takie jak:
   a) zmniejszenie ilości zanieczyszczeń lub
   b) ograniczenie możliwości rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń i kontrolowanie zanieczyszczenia poprzez okresowe prowadzenie badań zanieczyszczenia gleby i ziemi w określonym czasie, lub
   c) przeprowadzenie samooczyszczania powierzchni ziemi, ewentualne działania wspomagające samooczyszczanie, kontrolowanie zanieczyszczenia poprzez okresowe prowadzenie badań zanieczyszczenia gleby i ziemi w określonym czasie, ewentualne ograniczenie dostępu ludzi do zanieczyszczonego terenu i ewentualna konieczność zmiany sposobu użytkowania zanieczyszczonego terenu.

Remediacja a rekultywacja

Rekultywacja jest pojęciem znacznie szerszym niż remediacja gleby lub szkoda w środowisku, choć według definicji zakres działań rekultywacyjnych odnosi się wyłącznie do gruntu, podczas gdy remediacja gruntu to usunięcie i/lub kontrolowanie stężenia szkodliwych substancji również w wodach powierzchniowych. Rekultywacja to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych poprzez odpowiednie ukształtowanie rzeźby terenu i warunków wodnych; zabiegi powodujące zainicjowanie na zniszczonym terenie procesów powstawania gleby poprzez detoksykację gruntu i wytworzenie warstwy glebotwórczej; czynności biotechniczne związane z wprowadzaniem roślinności. Celem zabiegów rekultywacyjnych jest:

• przywrócenie gruntowi (w miarę możliwości) pierwotnej postaci i właściwości fizycznych, chemicznych i mechanicznych (m.in. by teren nadawał się pod budowę);
• przywrócenie pierwotnych właściwości biologiczno-chemicznych, umożliwiających wykorzystanie gruntu do upraw i nasadzeń;
• przywrócenie gruntowi walorów rekreacyjnych.

(za Stowarzyszeniem Instytut Remediacji Terenów Zanieczyszczonych) Definicja rekultywacji pojawia się w ustawie Ochrona gruntów rolnych i leśnych z 26 marca 1982 r. (akt ów był oczywiście nowelizowany), podczas gdy remediacja gleby to pojęcie stosunkowo nowe, wprowadzone do języka prawa w roku 2014. W ujęciu ustawowym, "Rekultywacja gruntów polega na nadaniu lub przywróceniu im wartości użytkowych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg." Rekultywacja odnosi się zatem do przywrócenia całości wartości użytkowych gruntów (nie tylko - jak remediacja - właściwości fizycznych i chemicznych) w taki sposób, by służyły do celów inwestycyjnych, budowlanych, rolnych, leśnych, a nawet rekreacyjnych. Remediacji dokonuje się przy użyciu metod fizycznych, chemicznych, elektrochemicznych, termicznych i biologicznych, podczas gdy rekultywacja to ogół działań (z włączeniem wymienionych metod), do których zaliczyć można także kształtowanie rzeźby terenu, regulację stanu wód czy budowanie dróg dojazdowych.

Remediacja ziemi - dla kogo

Kto powinien przeprowadzić proces remediacji ziemi? Znajduje się to oczywiście w interesie jej właściciela, jakkolwiek polskie prawo nie nakłada obowiązku prowadzenia badań zanieczyszczeń gruntu, ziemi i wód powierzchniowych. Jak stanowi dyrektywa unijna z 2007 roku, odpowiedzialność za zanieczyszczenia historyczne ponosi właściciel gruntu (chyba że wskaże i udowodni winowajcę), a za każdą szkodę na środowisku naturalnym odpowiada sprawca.

Remediacja terenów zanieczyszczonych powinna interesować zarówno tych, którzy ziemię chcą sprzedać (by zwiększyć jej wartość i nie pozwolić na późniejsze obciążenie zarzutami zdegradowania), jak i kupić (by rozpocząć realizację inwestycji na "zdrowej", solidnej podstawie). Usługa remediacji znana jest również właścicielom firm, takich jak stacje benzynowe - ubezpieczonym w razie wycieku benzyny oraz rolnikom stosującym pestycydy. Badania zanieczyszczenia ziemi warto wykonać w trakcie bądź po zakończeniu prowadzenia działalności przemysłowej, by pozostawić kolejnemu właścicielowi ziemię o właściwościach w jak największym stopniu zbliżonych do naturalnych lub po prostu: aby uczynić środowisku zadość i choć częściowo odpłacić za ingerencję człowieka w naturę.

Wykonanie badań zanieczyszczenia ziemi a następnie procesu remediacji warto zlecić zaufanej firmie z długoletnim doświadczeniem. Usługa remediacji zostanie wykonana wraz z dopełnieniem formalności w urzędach. Remediacji historycznych zanieczyszczeń należy dokonać zgodnie z planem remediacji, ustalonym przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Składa się nań:

1. dokładne określenie terenu remediacji (wskazanie adresu i numerów działek ewidencyjnych oraz jego powierzchni),
2. nazwy substancji szkodliwych, znajdujących się w glebie, ziemi i wodach powierzchniowych oraz ich planowane stężenie po remediacji,
3. sposób przeprowadzenia remediacji,
4. termin rozpoczęcia i zakończenia remediacji,
5. sposób potwierdzenia przeprowadzonej remediacji oraz termin oddania dokumentacji z jej przeprowadzenia (do dokumentacji należy dołączyć wyniki badań zanieczyszczenia gruntu).

Noty prawne dotyczące remediacji

Chcąc usystematyzować znaczenie pojęcia remediacji, warto sięgnąć przede wszystkim po noty prawne. Definicję remediacji wprowadziła nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska, uchwalona w 2014 roku. W treści ustawy (w rozdziale IV. Ochrona powierzchni ziemi) znajduje się objaśnienie nie tylko procesu remediacji (definicja, obowiązek przeprowadzania, przesłanki przeprowadzenia remediacji, koszty i plan remediacji), ale również zagadnień dotyczących ochrony powierzchni ziemi, oceny zanieczyszczeń powierzchni ziemi, rejestru i identyfikacji potencjalnych historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi. Z kolei tzw. ustawa "szkodowa", czyli Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku, wyszczególniając działania zapobiegawcze i naprawcze, a także zasady postępowania w przypadku bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkodą w środowisku o charakterze transgranicznym. Obowiązek badań występuje przed relaizacją inwestycji dla wszystkich inwestycji wymagających pozwolenia zintegrowanego oraz niektórych inwestycji dla których wymagana jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach. Odpowiedzialny inwestor przed zakupem działki powinien zawsze zbadać jakość terenu pod kątem zanieczyszczeń.